نگرانی و ترس عمومی از شپش
امروزه با بالا رفتن سطح بهداشت عمومی در جامعه، انتظار میرود که میزان بروز بیماریهای عفونی انگلی بهشدت پایین باشد. علاوه بر این افزایش میزان مراجعین به کلینیکها و مطبهای پزشکی برای درمان شپش موجی از نگرانی را مخصوصاً برای مادرانی که قرار است فرزند خود را به مدارس بفرستند، به همراه داشته است؛ بنابراین برای کاهش این نگرانی بهتر است دانش خود را درباره شپشها و شیوههای مختلف درمان شپش بالاتر ببریم.در این مقاله ضمن بررسی علائم و نشانههایی که نشان از وجود شپش در سر و تن را دارند , به بررسی باورهای نادرست در مواجهه با شپش خواهیم پرداخت . در پایان بهترین و سریعترین راههای درمان شپش را معرفی خواهیم کرد.
شپش چیست؟
شپش یا Pediculus، حشرهای از خانواده انگلها است که انگل خارجی پستانداران و پرندگان به شمار میآید. شپشها در سراسر دنیا و هرجایی که استاندارهای بهداشتی در آن رعایت نشود، انسان را آلوده میکنند، اما شیوع درگیری با این حشرات در مناطق سردسیر بیشتر گزارش شده است. شپشها بعد از قرار گرفتن روی بدن میزبان خود، روی مو، مژه و ابرو لانه میکنند و برای زنده ماندن روزانه چندین بار خونِ میزبان خود را میمکند؛ و بدون داشتن میزبان قادر نخواهند بود به حیات خود ادامه دهند، بنابراین برای بقا خود حتماً باید با پوست بدن موجود زنده در تماس باشند و از خون آن تغذیه کنند. به همین دلیل به آنها انگلهای اجباری-خارجی میگویند.

اینفوگرافی شپش: آشنایی با دلایل ابتلا به شپش و روشهای پیشگیری و درمان آن
چرخه زندگی شپش
شپشها در طی سه مرحله رشد و زندگی میکنند، بنابراین ممکن است آنها را در سه وضعیت ببینید:
- تخم شپش: به آن رشک نیز میگویند، رشکها میتوانند منفرد و یا متعدد باشند. به لحاظ ظاهری بسیار کوچک، سفید و قطرهای شکل هستند و به واسطه نوعی ماده بسیار چسبنده به موها و لباسها میچسبند. هر شپش ماده این توانایی را دارد که در مدت 4 تا 9 روز سیصد تخم بگذارد و تخمها در شرایط دمای مناسب 22 درجه سانتیگراد و بالاتر در مدت دو تا سه روز از لایه اولیه خود خارج شده و تغییر رنگ داده و متمایل به قهوهای میشوند.
- لارو یا نمف: لاروهای آزاد شده که شبیه شپش هستند پس از سه بار پوست اندازی در مدت 1 تا 15 روز به شپش بالغ تبدیل میشوند.
- شپش بالغ: هرچه رنگ تخمِ شپش تیرهتر گردد و به سمت قهوهای و مشکی شدن پیش رود یعنی در حال طی کردن زمانهای پایانی تخم بودنش است و بهزودی تبدیل به یک جاندار بالغ یعنی شپش میشود که قابلیت تخمگذاری را خواهد داشت. مدت زمان رشد رشک برای تبدیل شدن به شپش بالغ 2 تا 3 هفته و طول عمر آنها معمولاً 30 تا 50 روز است.

نمایی از شپش سر انسان و چرخه زندگی این حشره که توانایی تخم گذاری تا 150 تخم را دارد.
انواع شپشهای آلوده کننده انسان
این حشرات از انواع آفتهای گزندهی مزاحم و بدون بال هستند که بیش از 3 هزار گونه از آنها در طبیعت وجود دارد اما شپشهای آلوده کننده انسان به سه نوع تقسیمبندی میشوند:
- شپش تن:پدیکولوس هومانوس کورپوریس (Pediculus humanus corporis)
- شپش سر:پدیکولوس هومانوس کاپیتیس (Pediculus humanus capitis)
- شپش زهار (عانه):پتیروس پوبیس (Pthirus pubis)
تفاوت انواع شپشهای آلوده کننده انسان چیست؟
- شپش تن با شپش سر فرق دارد. شپش سر کوچکتر، تیرهتر و مقاومتر از شپش بدن است.
- در آلودگیهای شدید، ممکن است شپش سر روی بدن دیده شود، اما شپش بدن هیچگاه روی سر دیده نمیشود.
- شپش عانه با شپش سر فرق دارد و سبب عفونت موی ناحیه تناسلی میشود.
دانستی های مفید درباره شپش:
- شپش توانایی پریدن یا پرواز کردن را ندارد بلکه لای موهای سَر میخزد.
- شپشها شش پا و پنجه در منتهیالیه بدن خود دارند و به کمک آنها خود را به مو متصل نگه میدارند.
- شپش بهطور معمول از حاشیهی دو طرف سر شیوع پیدا میکند و بهطرف مرکز سر گسترش میابد.
- شپشها در بدن میزبان با دمای 35 تا 39 سانتیگراد زنده میمانند اما اگر دمای بدن میزبان پایینتر و یا بالاتر از دمای معمول باشد بدن میزبان را ترک میکنند.
- شپشها از حیوانات به انسان منتقل نمیشوند، بنابراین سگ، گربه و یا هر حیوان خانگی دیگری نمیتواند منتقلکننده شپش به انسان باشد.
باورهای نادرست درباره شپش:
- شستشوی مو با بنزین: برخی بر این باورند که شستشوی مو با بنزین برای از بین بردن شپش سر مؤثر است این کار نه تنها مؤثر نیست که بسیار خطرناک است و به ریشههای مو آسیب میرساند بنابراین به هیچوجه از این روش برای بهبودی وضعیت استفاده نکنید.
- انتقال شپش در آب استخر: شپشها توانایی شنا کردن و انتقال از طریق آب را ندارند اگر فکر میکنید که بعد از ورود به استخر دچار شپش شدید، احتمالاً از حوله مشترک استفاده کردهاید.
- شپش را خانوادههای کمبضاعت میگیرند: خیر! برعکس معمولاً خانوادههای مرفه توجه کمتری به وضعیت موهای سر فرزندان خود دارند و اغلب به این موضوع که استحمام میکنند کفایت میکنند.
- دختربچهها فقط شپش میگیرند: این موضوع درست است که کودکان به دلیل مراقبت کمتر بیشتر در معرض ابتلا به شپش هستند اما بهطور کلی شپش میتواند به تمام افراد با موهای کوتاه یا بلند، تمیز یا کثیف منتقل شود.
- همکلاسی فرزندم شپش گرفته، ربطی به خودش ندارد: متأسفانه به دلیل اینکه بیشتر کودکان نمیتوانند نکات بهداشتی را در صورت ابتلا به شپش رعایت کنند تا نزدیک به 70 درصد کلاس میتوانند به شپش سر دچار شوند؛ بنابراین بهتر است در صورت وقوع این موارد روشهای تشخیصی و درمانی شپش سر را که در ادامه عنوان میشود، پیش بگیرید.
علائم و نشانههای وجود شپش سر و بدن
برای پاسخ به این پرسش که چطور متوجه شپش در موی سر بشویم؟ میبایست با مهمترین علائم شپش سر آشنا باشید:
- خارش شدید و غیرقابل تحمل سر به علت وجود ماده محرک در بزاق شپش
- ظاهر شدن نقاط برجستهی کوچک، قرمز و زخمهای سطحی روی پوست سر و گردن و شانهها
- چرکی شدن غدد لنفاوی
- احساس قلقلک و تکان خوردن چیزی لای موها
- بیقراری، بیخوابی، عدم علاقه به تحصیل، حواسپرتی، افسردگی، بیاشتهایی، پرخاشگری و… در دانش آموزان و کودکان مبتلا به این انگل
توجه: ممکن است فرد مبتلا از ۲ تا ۶ هفته بعد از شروع آلودگی هیچ احساس خارشی در ناحیهی سر خود نداشته باشد.
راهنمای تشخیص شپش سر و بدن
- شپش ظاهر و اندازهای شبیه به دانههای کنجد دارد که به سادگی از مو جدا نمیشود.
- تجمع و تمرکز این موجود در ناحیه دور گوش و پس گردن بیشتر از سایر نواحی سر است بنابراین بهتر است برای وارسی این نقاط را ابتدا بررسی کنید و هنگام مالیدن داروها و یا شامپوهای مخصوص برای رفع شپش نیز این نواحی را با دقت و حساسیت بیشتری بشویید.
- تخم این موجود معمولاً در فاصلهی ۴ میلیمتری از کف سر به مو میچسبد در واقع این مکان مناسبترین جای ممکن برای به عمل آمدن تخم شپش است.

برای تشخیص بهتر و دقیق تر شپش سر، ترجیحا به پزشک معالجه کنید تا راه درمانی متناسب شما یا فرزندان کوچک تان را نشان دهد.
نحوه تشخیص شوره سر از رشک
عمده افرادی که به دنبال درمان شپش مو هستند از خارش سر شکایت میکنند.با این حال علت خارش سر میتواند عوامل مختلفی باشد.از طرفی باید دقت کنید که رشک به رنگ سفید و یا شیرهای چسبیده بر تارهای مو قابل دیدن است و ظاهری تقریباً مشابه به شوره سر را دارد اما با این تفاوت که وقتی به تاری که شورهی سر روی آن قرار دارد دست بزنید شوره میلغزد و یا میافتد اما در مورد تخم شپش یا همان رَشک این اتفاقی نمیافتد چراکه کاملاً چسبیده به تار مو است و در اثر تکان خوردن و یا دست زدن از تار مو جدا نمیشود. فقط در صورت بریدن تار مو و یا کشیدن تخم از روی تار مو است که میتوان این موجود را از مو جدا کرد.
چگونه متوجه زنده بودن تخم و یا خودِ شپش شویم
شپش یا رشک را بین دو انگشت شصت خود قرار دهید و با نزدیک کردن و فشار دادن دو انگشت به هم اگر صدایی مبنی بر ترکیدن و له شدن این موجود شنیدید به معنی آن است که موجود زنده است و اگر صدایی نشنیدید یعنی موجود زنده نبوده و روند تکاملی خود را برای تبدیل شدن به شپش و تخمگذاری را از دست داده است.
تذکر: هنگام انجام این عمل باید حواستان باشد که امکان افتادن موجود از روی انگشتتان وجود دارد.
نحوه انتقال شپش سر
شپش ، لارو یا رشک در موهای سر و پوست سر مستقرند و میتوانند به شکل مستقیم یا غیر مستقیم دیگران را نیز مبتلا کنند. تا زمانی که سر و موی سر کاملاً از شپش ، لارو یا رشک پاک نشود باید فرد مبتلا جدا از سایر افراد باشد.
- انتقال مستقیم شپش سر
ارتباط فرد آلوده با فرد سالم درصد احتمال سرایت انگل را بسیار بالا میبرد. در مکانهایی که افراد به شکل گروهی باهم زندگی میکنند انتقال این انگل بسیار ساده و سریع است. از جمله این مکانها: پادگانها، مهدکودکها، مدارس و خصوصاً مدارس ابتدایی که کودکان در هنگام بازی یا کار سر خود را به یکدیگر میچسبانند. - انتقال غیرمستقیم شپش سر
اصلیترین طریق غیرمستقیم سرایت شپش، استفاده از لوازم شخصی فرد آلوده از جمله: پوشاک، رختخواب، شانه، برس و … است.
روشهای پیشگیری از ابتلا به شپش سر
اینکه شما یا فرزندان بهطور مداوم بهداشت را رعایت میکنید نمیتواند مانع انتقال شپش به شما شود بنابراین لازم است نکات پیشگیری از ابتلا به آن را بدانید:
- عدم استفاده از وسایل شخصی دیگران نظیر شانه، لباس، کلاه، حوله و گیره، تل مو، کلاه و روسری و … و همچنین عدم استفاده از روکش مبل و صندلی و بالش و تشکِ آلوده
- عدم نگهداری از لباسهای افراد در یک جای مشترک
- جدا کردن رشک (تخم) و شپش بهوسیله یک شانه با دندانه ریز و نزدیک به هم
- درمان با استفاده از شامپوهای ضدشپش مانند شامپوی پرمترین
- درمان دسته جمعی و هم زمان افراد مبتلا
- تعویض مرتب لباس (مخصوصاً لباسزیر)
- اتو کردن لباس (مخصوصاً درز لباس)
- خشککردن لباس در آفتاب
- استحمام مرتب و تمیز نگهداشتن موی سر و بدن
- استفاده مرتب از شانه دندانه ریز که باعث جدا شدن رشک از موها م شود در تشخیص، پیشگیری و درمان سریع شپش سر توصیه میشود.
درمان شپش
همانطور که گفته شد رعایت دقیق اصول بهداشت فردی، حمام کردن و تعویض منظم و صحیح البسه اساسیترین راه درمان و جلوگیری از ابتلا خود و دیگران است اما روشهای متعددی برای درمان شپش از طریق مراجعه به پزشک، استفاده از شامپوهای شیمیایی و یا درمانهای سنتی و خانگی با استفاده از مواد گیاهی وجود دارد که در ادامه به مهمترین آنها اشاره خواهیم کرد.
روشهای درمانی شپش سر
چگونه شپش سر را ریشه کن کنیم؟ از آنجایی که بیشترین ابتلا به شپش مربوط به شپش موی سر است، در اینجا بهترین روشهای درمان شپش سر را با هم بررسی خواهیم کرد.
درمان شپش سر با شامپوهای دارویی
- پرمترین: شامپو پرمترین با نام تجاری نیکسترین احتمالاً بهترین و سریعترین روش درمان شپش موی سر است. شکلهای دیگر این دارو به صورتهای محلول شستشو سر ، پودر، لوسیون و کرم نیز موجود است. برای استفاده از آن نیز ابتدا موهای خود را به شامپو آغشته کرده و سپس با اب سرد آبکشی کنید. این کار را هفتهای یکبار تا بهبودی کامل تکرار کنید.
- ملاتیون: قابل اشتعال است پس برای استفاده از آن باید چند نکته را در نظر گرفت:
- برای استفادهی کودکان زیر 6 سال ممنوع است.
- خانمهای باردار تحت شرایط خاص و ضروری مجاز به استفاده از آن هستند.
- پس از استفاده از این شامپو نباید از سشوار و یا دستگاههای حرارتی استفاده کنید.
- لیندان: این شامپو مخصوص موهای چرب است؛ از تماس دارو با چشمها و غشاهای مخاطی و مجاری ادراری باید جدا خودداری کنید زیرا خطر مسمومیت سیستم اعصاب مرکزی را به همراه دارد. برای استفاده ابتدا باید موهای خود را با صابون شستشو دهید و بعد شامپو را ریخته و به خوبی موهای خود را با آن مالش دهید و شانه کشیده و بعد از حدود ۴ الی ۱۰ دقیقه است موها را آبکشی کنید.
توجه: این دارو برای بیماران مبتلا به ایدز، تشنج و صرع و راشهای پوستی ممنوع است و همچنین برای افراد کمتر ۴۰ کیلو و خانمهای باردار ممنوع است.
- یولسیفا: ترکیبات این دارو حاوی الکل و بنزین است و بسیار مؤثر در کشتن شپشهاست اما عوارضی را به همراه دارد که مهمترین آن: احتمال مرگ کودکان زیر ۶ سال و حملات صرع و تشنج و بسیاری از عوارض دیگر که در اثر مصرف خودسرانهی آن ممکن است اتفاق بیافتد.
- محلول دای لیس: جدیدترین فرآورده دارویی در درمان شپش سر است که ماده موثره آن، دایمتیکون است که مادهای خنثی و غیر سمی (غیر ارگانوفسفره) است.
بنا بر توضیحات فوق اکیداً توصیه میکنیم داروی یولسفیا، لیندان و ملاتیون زیر نظر پزشک معالج و با دستور متخصص مورداستفاده قرار بگیرد و حتماً قبل از مصرف داروها و شامپوهای ذکر شده طریقهی درست مصرف آن محصول را از روی جعبه آن به دقت خوانده شود و طبق همان توصیهها عمل کنید تا از عوارض آن مصون بمانید.
درمان شپش سر با شامپو های بهداشتی
- شامپو لایس فری سریتا:شامپو ضد شپش ایرانی است.
- سرم پریم:سرم مو برطرف کننده حشرات پریم به منظور از بین بردن شپش در مو و پوست سر آلوده فرموله شده است. این محصول ایمن و فاقد هرگونه مواد سمی است، به صورت عمیق در مجاری تنفسی شپش، لارو و تخم شپش نفوذ کرده و با جایگزینی به جای هوا، شپش را در سه مرحله از تخم تا شپش بالغ از بین می برد. این سرم ضد شپش فاقد آفت کش و هرگونه ترکیبات شیمیایی سمی است.
- ایگو: شامپو ضد شپش خارجی است.در این شامپوی استرالیایی بدون بو، از هیچ حشرهکش شیمیایی استفاده نشده و حاوی روغن اکالیپتوس و رازیانه است.
- هگور: شامپو برای شپش سر کودکان، محصول فرانسه است و به خاطر وجود دی فنوترین و اسید استیک در ترکیبات خود به راحتی باعث از بین رفتن شپش و تخم آن میشود.
- پاراسیدوز: محصول فرانسه است.
نکته مهم درباره درمان شپش این است که مصرف شامپوهای ذکر شده به تنهایی برای مهار کامل شپش کافی نیستند و لازم است که شما محیطی که در آن حضور داشتید را نیز پاکسازی کنید، شپشها از طریق بالش، پتو، رختخواب و امثال اینها نیز میتوانند منتقل شوند. بنابراین بهتر است برای پاکسازی محیط اطراف خود از محلولهای دافع حشرات که مخصوص محیط و البسه هستند استفاده کنید، این محلولها از داروخانهها و همچنین وبسایت جوردارو قابل تهیه هستند.
شما میتوانید لیستی از شامپو ها برای درمان شپش و شانه های مخصوص آن را اینجا مشاهده کنید.

برای از بین بردن شپش سر با شامپو حتما مشخصات محصول و نحوه مصرف آن را بررسی کنید بعضی از این محصولات مناسب استفاده کودکان نیستند بنابراین قبل از استفاده با پزشک خود مشورت کنید.
درمان دارویی شپش سر
درمانهای دارویی شپش سر عمدتاً مبنی بر کنترل عوارض ابتلا به آن هستند؛ که شامل موارد زیر است:
- تجویزآنتیهیستامینها، مانند هیدروکسیزین توسط پزشک معالج برای رفع و درمان خارش پدید آمده در هر سه نوع شپش سر، تن و عانه رایج است.
- در صورت وجود عفونت ثانویه باکتریال باید هر چه سریعتر درمان آنتیبیوتیک را برای حداقل 10 روزشروع شود.
درمانهای خانگی شپش سر:
باید بدانید که برای درمان قطعی شپش، بهترین و سریعترین راه مراجعه به پزشک است اما چندین روش سنتی و خانگی نیز وجود دارد که تاکنون از لحاظ علمی تأثیر آنها بر نابودی شپشها اثبات نشده است.
- درمان شپش موی سر با سرکه
ابتدا سرکه را حرارت داده و بعد آن را به موها بمالید و اجازه دهید ۳۰ دقیقه به همراه یک پوششی مثل حوله یا کلاه روی سرتان بماند و سپس موهایتان را با اب گرم بشویید.این کار برای کشتن و خفه کردن شپشهاست.بعد از انجام تمام این مراحل با شانهی چوبی و یا شانهی دندانه ریز به دقت موها را شانه کنید و فراموش نکنید که حتماً قبل از این کار پارچهای سفید پهن کنید و بعد موهای خود را شانه بزنید. - درمان شپش مو با انواع روغن
ابتدا کل مو و سطح سر را آغشته به (روغن نارگیل و یا روغن نیم یا چریش و یا روغن درخت چای) کنید و به خوبی بر روی سطح پوست و مو مالش دهید و پس از چند دقیقه با شانههای دندانه ریز مخصوص موها را به دقت شانه کنید تا رشک و شپش توسط شانه جمع شود. (روغن درخت چای و چریش هردو یک نوع حشرهکش طبیعی هستند) - درمان شپش موی سر با اسپند
یکی از کارآمدترین و البته بیخطرترین روشها برای درمان شپش سر است.در این روش باید یک قاشق اسپند خشک را آسیاب کرده و با یک لیوان اب گرم مخلوطکنید و اجازه دهید ۱۵ دقیقه دم بکشد این مقدار با توجه به بلندی مو متغیر است و باید ۲ و یا ۳ برابر مقدار گفته شده افزایش یابد. کل مو را به این ترکیب به مواد آغشته کرده و به خوبی به هم مالش دهید و سپس کلاهی به سر گذاشته و اجازه دهید مواد به مدت ۴۵ دقیقه روی سر بماند و بعد موها را با اب گرم بشویید و موها را خشک و سپس شانه کنید.
درمان های گیاهی شپش سر:
- درمان شپش مو با پیاز
یکی از روشهای قدیمی درمان شست و شوی موی سر با آب پیاز است؛ چند پیاز را رنده و یا در دستگاه مخلوطکن ریخته تا خمیری از آن حاصل شود آن را از صافی عبور داده و آب پیاز را از تفاله آن جدا کنید سپس به خوبی موها را با آب پیاز مالش دهید و اجازه دهید حداقل به مدت ۲ ساعت روی سرتان بماند البته کلاه را فراموش نکنید بعد از گذشت مدت زمان مقرر موها را با شامپو شسته و بعد از خشککردن موها با استفاده از شانهی دندانه ریز موهای خود را شانه کنید. این عمل را سه روز متوالی انجام دهید و برای نابودی کامل شپش این روند را یکبار در هفته به مدت دو ماه انجام دهید. - درمان شپش موی سر با حنا
در این روش سنتی و قدیمی ابتدا مقداری حنا طبیعی را با آب گرم مخلوطکنید.سپس تمام مو را به حنا آغشته کرده و با یک پوشش پلاستیکی موها را بپوشانید و اجازه دهید حنا برای مدت ۳ ساعت روی موها بماند سپس موها را شسته و بهآرامی موها را شانه کنید. در این روش شپشها تا حد زیادی از بین خواهند رفت. البته فراموش نکنید که برای این کار از شانههای دندانه ریز چوبی و یا فلزی استفاده کنید نه شانههای پلاستیکی و حتماً بعد از استفاده شانه را با اب گرم و صابون به دقت بشویید.
درمان شپش تن
مهمترین روش درمان شپش تن، گندزدایی لباس است؛ و در کنار آن استفاده از انواع لوسیون ها است به شکلی که لوسیون روی تمام پوست و نواحی مو دار بدن را بپوشاند.
روش گندزدایی لباس ها برای از بین بردن شپش
- 30 دقیقه در آب داغ جوشانده شوند و پس از خشک شدن درزهای لباس اتو کشیده شود
- خشکشویی لباسها
- پودر پاشی البسه
- گذاشتن لباسها در محیطهای بسته (مثلاً داخل کیسه پلاستیکی) به مدت 30 روز باعث مرگ شپش و رشک
- پودر پاشی دستها، پاها، پشت و جلوی تنه و گردن (پودر پاشی توسط ظرفهای مخصوصی که با فشار پودر را به سمت بالا بیرون میزند)
در زمان همهگیری شپش لازم است فرد آلوده استحمام کرده و لباسهای تمیز از قبل آماده کرده و به تن نماید. در زمان شیوع آلودگی به شپش تن ، لازم است اقدامات بالا در مورد افراد خانواده اجرا شود و همچنین تمام اشیای محیط خانه بهویژه وسایل خواب گندزدایی شود و محیط منزل خود را به دقت جارو کنند تا شپشهایی که احتمالاً در گوشه و کنار خانه سرگردان هستند پاک شوند.
مطلب پیشنهادی: برای ضدعفونی کردن، محلول مناسب تر است یا ژل ؟
درمان شپش عانه
شپش عانه معمولاً به همه نقاط مو دار بدن، زیر بغل، سینه، اطراف ناف، ابرو و پلک انتشار مییابد و برای درمان آن میتوان از شامپو، لوسیون و کرم استفاده کرد. «شامپوی پرمترین» برای درمان شپش عانه در همه نقاط بدن غیر از ابرو و پلک قابل استفاده است. شکل دارویی لوسیون آن نیز در مورد این نوع شپش به کار گرفته میشود.
منبع: Healthline